Begraafplaatsen, Nederland telt er maar liefst 4.400. Toch zien we al decennialang dat het percentage begrafenissen per jaar terugloopt. In 2020 werd ongeveer een derde van alle overledenen begraven. Wat zijn de actuele trends en ontwikkelingen?
Trend 1: Liever geen grafonderhoud
Onderzoek van de LOB (Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen) laat zien dat de oudere generatie na overlijden liever gecremeerd wordt, ‘want dan zadelen we de kinderen niet op met het grafonderhoud’. Uit datzelfde onderzoek blijkt echter, dat de middengeneratie, de kinderen dus, liever een plek hebben waar ze naartoe kunnen gaan om te herdenken. Hier ligt begraven dus meer voor de hand. Roel Stapper, bestuurslid van LOB, licht toe: “Begraafplaatsen zijn ingericht op herdenken. Hier heb je een plek waar je je eigen draai aan kunt geven. Naast dat je een eigen plek hebt om naar toe te gaan, ga je er ook weer weg. Je hebt herdacht, gevoeld en je neemt letterlijk afstand door weer naar huis te gaan. Het onderhoud van een graf is belangrijk, maar kun je ook uit handen geven door een contract met de begraafplaats af te sluiten. Op sommige begraafplaatsen wordt de mogelijkheid geboden om een graf zo in te richten dat deze onderhoudsarm is.”
Trend 2: Een groene uitvaart
We zijn er volop mee bezig: milieubewust leven, de natuur behouden en onze persoonlijke ecologische voetafdruk verkleinen. Zo denken we ook na over een groene uitvaart. Begraven kan tegenwoordig volledig in overeenstemming met de natuur. Zo wint ook de natuurbegraafplaats aan terrein: een plek om te begraven in een natuurgebied. Hier worden alleen natuurlijke materialen gebruikt, waardoor de overledene uiteindelijk compleet wordt opgenomen door de natuur. Bovendien vind je op natuurbegraafplaatsen geen grafsteen of zerk. Via coördinaten kunnen nabestaanden de plek terug vinden.
Beheerders van de 4.400 traditionele begraafplaatsen zijn zich bewust van het belang van milieubewust begraven én het onderhoud. Roel: “Beheerders gaan steeds meer over op ecologisch groenbeheer. Hierdoor neemt de biodiversiteit op de begraafplaats toe en zie je de natuur weer helemaal opleven. Daardoor trekken begraafplaatsen ook steeds meer natuurliefhebbers en niet alleen bezoekers van de graven. Midden in de stad vind je opeens een groene oase, en dat kan in tijden van verstedelijking een hele verademing zijn. Door ook milieubewust te begraven, wordt de natuur een handje geholpen. Op sommige begraafplaatsen is al een apart deel ingericht als natuurbegraafplaats. Daarnaast adviseert de LOB hun leden om het gebruik van zo veel mogelijk natuurlijke materialen bij een begrafenis in hun reglement te zetten. Er zijn tal van mogelijkheden op dat gebied, van biologisch afbreekbare kleding tot aan een kist van bamboe, zeegras of aardappelzetmeel. Een van de nieuwste ontwikkelingen op dat gebied is een doodskist van mycelium. Bob Hendrikx van de TU Delft ontwikkelde met deze paddenstoel de ‘Loop Living Cocoon’, een organische doodskist die onder de grond binnen 45 dagen één wordt met de natuur. De binnenkant van de kist is voorzien van mos, wat ook weer helpt bij het composteren.”
Trend 3: Nieuwe activiteiten ontplooien
Wordt het door het teruglopende aantal begrafenissen tijd om de begraafplaats meer te ‘promoten’? “Ja”, zegt Roel, “natuurlijk is een begraafplaats in de eerste plaats bedoeld voor begraven, maar de functie van deze plek kun je zo veel breder zien. Naast dat je op een begraafplaats ook prima de natuur kunt beleven heeft deze plek meestal ook een historische functie. Op een begraafplaats kun je veel leren over de historie en funeraire ontwikkelingen van de omgeving. Steeds vaker organiseren begraafplaatsen rondleidingen, tentoonstellingen of gezamenlijke herdenkingen, zoals Wereld Lichtjesdag. Door dit ondernemersbewustzijn te laten groeien, komen beheerders steeds meer los van hoe een traditionele begraafplaats zou moeten zijn. Op een moderne manier kunnen we de functie van deze bijzondere plekken nieuw leven inblazen.”
Hoe kijken beheerders van begraafplaatsen tegen deze trends aan?
Tonnie Homan
Beheerder begraafplaatsen Gemeente Almelo
“Ik herken absoluut de trends die Roel in dit artikel naar voren brengt. We zien dat duurzaamheid heel langzaamaan van de grond komt, maar het is echt nog iets wat in de kinderschoenen staat. Het is wel een mooie gedachte en het begin is gemaakt.”
Monique Kiekebosch
Hoofd gemeentelijke begraafplaatsen Enschede
“In tegenstelling tot de landelijke trend van afname van het aantal begrafenissen neemt het begraven in Enschede de laatste jaren juist weer een beetje toe. Nu is het crematiepercentage in Enschede sinds de komst van het crematorium in Usselo 50 jaar geleden vrij hoog: bijna 80%. Het blijkt dat juist jonge mensen de behoefte hebben aan een plekje om naar toe te gaan. Daarom maken wij de begraafplaats aantrekkelijk voor nabestaanden en bezoekers. Het is belangrijk dat mensen zich welkom voelen op een begraafplaats. Gastvrijheid, een koffie- of theehoekje, toiletten, aanwezigheid op kantoor: het draagt allemaal bij aan dat welkome gevoel. Bij ons is iedereen welkom, niet alleen nabestaanden, maar ook liefhebbers van groen of historische monumenten die willen wandelen in een parkachtige omgeving. We zoeken daarin de verbinding met andere instellingen op het gebied van zorg en historische verenigingen. Binnenkort starten we ook weer met themaworkshops, rondleidingen, de jaarlijkse Lichtjesavonden en met de Moederdagconcerten. We merken dat onze nabestaanden dit echt hebben gemist.
Onze kerntaak is dienstverlening, dus het is belangrijk dat we zoveel mogelijk inspelen op de wensen van onze klanten, nabestaanden en bezoekers. Op de gemeentelijke begraafplaatsen verkopen we bijna nooit ‘nee’ en bieden we maatwerk. Daarom zijn er ook diverse vormen van graven en as-gedenkplaatsen mogelijk, voor elk wat wils. Er moet iets te kiezen zijn. We hebben ook veel aandacht voor ecologische aspecten. We hebben sinds een paar jaar bloemenweides aangelegd en samen met de lokale imkervereniging hebben we bijenstallen neergezet. Deze ingrepen zorgen letterlijk en figuurlijk voor meer kleur op onze begraafplaatsen. Daarnaast gaan we ook een vorm van ‘natuurbegraven’ bieden voor urnen. In het najaar wordt daarvoor in een bestaande bosstrook op de Westerbegraafplaats een nieuw grafveld ingericht. Hier kunnen afbreekbare urnen worden begraven in een natuurlijke omgeving. Kortom, het inspelen op individuele wensen krijgt steeds meer vorm. Als je hart hebt voor de plek én voor de mensen die er komen, met een blik gericht op de toekomst en daarbij het verleden niet uit het oog verliest, dan zullen er nog vele generaties Enschedeërs een laatste plekje op de begraafplaatsen kunnen vinden.”
