Veel mensen denken liever (nog) niet na over de laatste fase van het leven of denken: dat komt nog wel. Maar iedereen, jong en oud, wordt uiteindelijk geconfronteerd met de dood. Wat wil je dan? En wat wil je niet? En weet je wat je naasten graag willen? Er over praten vinden we moeilijk en stellen we uit, maar het is een belangrijk levensthema waar we niet onderuit kunnen.
Margot Verkuylen, specialist ouderengeneeskunde en kaderarts palliatieve zorg, is wel gewend om over sterven en de dood te praten. Op de vraag ‘Waarom moeten we het gesprek over de dood aangaan?’ antwoordt ze simpelweg: ‘Waarom niet?’
Margot: “We denken vaak dat praten over de dood een moeilijk gesprek is, maar mijn ervaring is dat dat idee voornamelijk in ons hoofd zit, het zijn onze gedachten erover. In de praktijk blijkt dat veel mensen het juist fijn vinden om erover te praten. Voorbereid zijn op de dood is voor iedereen van belang, het maakt niet uit welke rol je hebt en of je oud of jong bent. In de rol van dokter weet ik dat het bijvoorbeeld heel belangrijk is om te weten hoe iemand zijn of haar laatste levensfase ziet. Wat wil die persoon nog? Hoe kan ik de behandeling afstemmen op iemands laatste wensen? Goede zorg en behandeling houdt niet op bij geen genezing.”
Geen verrassingen voor nabestaanden
“Daarnaast is het belangrijk om bepaalde fabels over bijvoorbeeld euthanasie uit de wereld te helpen”, gaat Margot verder, “maar ook dat met een ingevulde wilsverklaring niet direct alles geregeld is en vaak niks zegt over je persoonlijke wensen. Daarom is het zo belangrijk om hier tijdig aandacht aan te besteden, zodat zowel jij als je nabestaanden niet voor verrassingen komen te staan. Als ik bij een patiënt zie dat de dood eraan zit te komen, praat ik ook met de nabestaanden. Ik wil ze meenemen in het traject en voorbereiden op het afscheid. Hoe ga je afscheid nemen? Wat wil je nog zeggen? Is het misschien fijn om nog een keer samen herinneringen op te halen? Ik vind het heel belangrijk dat iedereen zich bewust is van het belang van goed afscheid nemen. Het is goed om voorbereid te zijn op wat er gaat komen en ook wat ná het overlijden gaat komen. Voor nabestaanden is het heel fijn om te weten hoe iemand bijvoorbeeld zijn uitvaart wil invullen. Daarnaast weet ik uit eigen ervaring dat dit vaak intieme gesprek meer verbinding met je geliefden brengt. Dat is toch mooi?”
Laten we het gezellig houden
In de huidige tijd en maatschappij zijn we gewend om moeilijke dingen weg te stoppen, alles moet ‘mooi’ zijn en blijven. We voelen ons ongemakkelijk bij de dood, dus zeggen we ‘laten we het vooral gezellig houden’ en we gaan door met ons leven. We zijn maatschappelijk autonoom, onafhankelijk en houden de regie. De afhankelijkheid en kwetsbaarheid die sterven en de dood meebrengt past daar niet bij. Margot zegt hierover: “Laten we realistisch zijn: diepe dalen, ziekte en de dood horen bij het leven. Daar kunnen we echt niet omheen, dus laten we erover praten. Het één sluit het ander niet uit, je kunt heel zelfstandig en autonoom zijn en je ook kwetsbaar opstellen. Een ander nadeel van de tegenwoordig snelle en autonome maatschappij is dat er mensen tussen wal en schip vallen. Er zijn bijvoorbeeld ouderen die wel graag willen praten over hun laatste levensfase en overlijden, maar niet weten met wie. Hun wereldje is klein, ze zijn veel alleen of willen de momenten die ze met hun dierbaren hebben niet gebruiken om te praten over belangrijke levensthema’s. Ik vind het heel jammer om te zien dat een oudere zit te wachten op mij, de dokter, om dit gesprek te voeren. En anno 2021, in de tijd van een pandemie, is het nóg moeilijker om contact te maken. Door bezoekbeperkingen, mondkapjes die het gezicht bedekken en anderhalve meter afstand moeten we nu nog creatiever en gemotiveerder zijn om de verbinding met elkaar te vinden. Zodat we niet wachten om met elkaar in gesprek te gaan over belangrijke levensthema’s. Wat ik nu bijvoorbeeld probeer is dat de verpleegkundige een laptop mee neemt naar de oudere thuis, en vervolgens de videoverbinding tot stand brengt. Zo kunnen we elkaar tenminste wel zien en makkelijker contact maken. Tot nu toe wordt dat als heel prettig ervaren.”
Hoe begin je het gesprek?
Ook al is het vooral een idee in ons hoofd dat het moeilijk is om over de dood te praten, een steuntje in de rug om het gesprek te starten is niet overbodig. Een interessante website met veel tips is www.ikwilmetjepraten.nu. Je kunt bijvoorbeeld eerst een brief schrijven waarin je je wensen en ideeën opschrijft. Dit kan een handige leidraad zijn tijdens het gesprek. Maar de website biedt ook voorbeelden van e-mails om iemand uit te nodigen voor een gesprek, inspirerende verhalen van anderen en een digitale keuzehulp om je wensen helder te krijgen. Margot: “Ik zeg vaak: als je straks aan tafel zit met je familie of vrienden, ga dan eens oefenen. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik vind het belangrijk om het gesprek over de dood te voeren, zullen we dat eens proberen?’ en kijk wat er dan gebeurt. Als je eerst oefent in een omgeving waar sterven minder aan de orde van de dag is, kun je het later makkelijker bespreken met degene waarbij het nog belangrijker voor je is. En zeg gewoon hardop dat je het spannend vindt. Want je kunt wel gaan zitten wachten op het juiste moment, maar misschien is dat moment er wel nooit.”
Voor meer informatie over Margot Verkuylen: www.margotverkuylen.nl
